Jun chi kech taq jastaq le man utz taj pa le ucholajil kaj rech Marvel are le J.A.R.V.I.S., le wokchakub’al rech ub’ixikil rech Tony Stark (Xuquje’ kb’ix Iron Man chech, le achi rech ch’ich’). J.A.R.V.I.S. kril ronojel, chech ukojik taq wokchakub’al rech miq’inarisanem rech achochib’al rech Stark chi’l rilawachixik taq utzaqob’al Iron Man.
Xa k’ut, J.A.R.V.I.S. man tzij taq, xa k’ut le nimaq taq kematz’ib’ e jela’, ¡xuquje’ kekoj chech ub’anik ronojel tzaqb’al k’u’xaj taq jastaq! Le nimaq taq kematz’ib’ kijalwachim le uk’iyem le ucholajil kaj, xuquje’ kiq’alajisam jas kub’an uk’isem we uwachulew.
Pa we jun ik’ le e q’inom eta’manelab’ kikojom jun nim kematz’ib’ chech usolik jun tzaqb’al k’u’xaj rech keb’ junab’: le tzaqb’al k’u’xaj rech k’atmiq’anem.
Pa ri 2014 jun ilb’al uwakaj xuriq taq etal le man eye’m taj ‘ktzuk’linik’ le kqachomaj petinaq chech jun q’eq jul le ktajin kutzuq rib’. (Le uk'exb'em chi qawach oj, le agujeros negros kakitij ronojel le kaqib' kuk', ¡pacha' taq ch'umil chi'l taq planetas!).
Pine' le agujeros negros man kaq'alajin taj, are taq kewa'ik aninaq kakib'eq' b'i le jastaq rumal wa' kek'atanob'irik xuquje' kakimajij repq'unem, pacha' are chi' kaqol keb' che' kakowinb'ex utzijik q'aq'chech.
Are taq kawa' le jun agujero negro, sib'alaj karepq'unik...ka'opan pa jun uK'olib'al. Chi uk'isb'al kak'ulmataj jun jastaq ri "kuq'atab'a" are taq ir jastaq kumulij rib'. Wa' kuqasaj le uk'iyal le jastaq le katajin kab'eq' b'ik.
Le agujeros negros k'o jun uqajb'al sib'alaj k'o uchuq'ab le kuchuq'ab'ej are taq kuq'atab'a are chi kaninar le urepq'unem. ¡Le jastaq xriqitaj pa ri junab' 2014 karepq'un junam ruk' 10 millones chi q'ij!
K'i chi junab', chocamos rij chi xew wa' we nimaq taq jastaq rech le universo sib'alaj k'o uchuq'ab chech utorik xuquje' kakowinik kub'an taq rayos X (ub'ina'am ULX). Xa k’u le q’eq jul man kesilab’ taj, xa k’u cha’ ¿jas uwach wa’ we jastaq man kach’ob’otaj taj?
Waral k’ut kakimaj chak le nima’q taq kematz’ib’. Le ajch’umil man kekowin taj keb’yaj pa ULX, chi k’o k’a pa 12 millones rech ujunab’il saqilal rech unajal. Xa k’u cha’ xb’an jun UXL kasilob’ pa jun nim kematz’ib’ rech jun ja chakub’al pa le Uwachulew.
Ruk’ k’ut le kaqachomaj chi qeta’am, we jun xb’antajik xuk’utu chi utz, chech nik’aj taq ch’umil kereq’apunik kab’ix chi kech púlsar kaq’ax chech le uq’ateb’al cósmico. ¡Kamik chi k’ut kaqaya’ pa uk’olib’al we púlsar le ub’antajik xuquje’ le kakowinik kub’ano!
Dato curioso
Le kematz’ib’ sib’alaj aninaq pa le uwachulew are’ TaihuLight, rech China. Kakowinik kub’an 93 cuatrillones chak pa jun alaj kajb’al; are wa’, ¡93 mil billones sib’alaj aninaq chi uwach jun kemtzib’ib’ qas kakojik, chi kuchakuj mil millones b’anoj pa jun alaj kajb’al!
Share:
