Le taq polowem rech ujek'b'alil ulew are taq "polowem" pa taq le kaj (Chasiki'j uwach le "k'ax uriqom le k’amatyo’jil kaj" chech reta'maxik nik'aj chik chi rij wa'). Wet taq polowem are taq le uchuq'ab’il ch'ujlanem xajtajinaq pa le jamalil, Pacha' upaq'linem q'eq taq jul. upolajem taq ch'umil chi'l le uk'iyem le kaj. 

Are jun Ch’ob’nel ub’ina’am Albert Einstein le xbinik chik’o  le taq polowem rech uje’b’alil  ulew, par i junab 1916.

Xa k’ut k’a chi 100 jub’ xq’alajinik chi tzij k’olik. Pa ri 14 rajilab'alil Ub'elej Ik' rech 2015 nab'e mul xriqitaj taq polowem rech taq ujek'b'alil ulew. We taq polowem rech ujek'b'alil ulew xxajtaj jewa' mil millones junab' are taq xkipaq'ij kib' keb' q'eq taq jul pa le najalaj jamalil.

Le xupaq’ij rib’ xu b’iyo’wisaj le uwach le kaj xub’an b’i ondas gravitacionales k’anaj xopan wi xjab’un k’u b’i pa ronojel, pacha’ le usilan’em le ja’ are taq kak’aq jun ab’aj chi upam.

Le utikik loq sib’alaj nim, are taq le ondas gravitacionales xuriq le Uwachulew sib’alaj nitz’a’q chik, ¡are nitz’ chi uwach jun wi’aj rech winaq!, Are chi kojkowin chech uriqik, kajawataj le taq chakub’al rech retaxik le Galaxia le qas kuriqo’: le taq chakub’al LIGO.

K’o keb' chakub’al LIGO; le jujun are jun tab’al jacha’ ub’antajik jun L le ketan 4 kilómetros le raqan. Jujun taq láser kuwachij taq le te’l pa keb’ petib’al. Ruk’ ub’anik wa’ kakowinb’ex retaxik animal le jul ruk’ qas are’ retb’alil.

 
Are taq le ondas gravitacionales keq’ax ruk’ le Uwachulew kakinimarisaj xuquje’ kakinitz’arisaj le uwachulew. Wa' kub’an jun nitz’ k’exonem pa le retb’alil taq le jul rech LIGO. Ruk’ retaxik taq we k’exonem are ta ne je’ kaqil taq le ondas gravitacionales, k’a jela’ chi uwach ronojel k’otow chi’aj, ¡Chi Einstein are jun achi’ sib’alaj k’o reta’mab’al!

Dato curioso

Are taq we keb’ q’eq jul xkipaq’ij kib’ sib’alaj k’o kichuq’ab’ chi uwach le saqil rech ronojel taq le ch’umil xuquje’ taq galaxias rech le Uwachulew… ¡Ajilam chi lajuj! Xa k’u xa pa jun nitz’ uq’ijol.

Share: