Jun nitz’ ne’ knajtin b’elejeb’ ik’ chech uk’iyem, 22 ik’ knajtin jun nitz’ tix le qas nim…¿xa k’ut jampa’ knajtin jun ral q’ij? Man qas ta knajtinik pacha’ le kqachomaj.
Najtir kanoq kchomaxik knajtin sib’alaj k’i millones junab’ chech uk’iyem. ¡Xa k’ut k’a te xeriqitaj taq nitz’ ral q’ij le ktajin kek’iy chi rij jun alaj ch’umil le xa jun millon ujunab’!
Le wachib’al pa uwi’ kuk’ut le alaj ch’umil sutim rumal jun mulq’ab’ rech wos chi’l ulew le kb’ina’am “set protoplanetario”.We taq set qas kek’oji’ chi rij taq ch’umil chi’l kuk’a’am ronojel taq molajil cheh uwinaqirisaxik taq ral q’ij chi’l taq ik’ rech jun ukemb’al q’ij.
Pa ri 2014, e nik'aj nima'q kichomab'al xkiriq keb' te'l pa le sutinaq chi rij jun alaj ch'umil. Le taq juch' are la' kuk'utunsaj pa le wachib'al le keb' te'l.
Pa ri q'ij maj jun eta'manaq le katajin kutik le keb' te'l. E Jujun xkichomaj chi ri e b'anal rech are ri alaj taq planetas. Aré taq ri alaj taq planetas kek'iyik, kakimulij sib' chi'l ulew rech uwakaj jawi' le keq'ax wi xuquje' kakitik taq te'l pa le sutinaq chi rij.
Xa k'ut e k'i kechomanik chi le ch'umil are sib'alaj kamaja na are chi kak'oji' ki planetas. Xajawataj k'i juq'attzij chech uq'alajisaxik we jastaq.
Xa k'u cha' pa le uk'isb'al keb' junab', le q'inom eta'manel kelesam taq wachib'al sib'alaj utz rech taq le ch'umil xuquje' le uk'olib'al. Chi kech e k'i winaq, ¡kiriqom taq le jul sib'alaj are' le kiya'om kan taq le ral q'ij ne'ab'!
Xa k'u we jun uk'ulaxik uwach xuk'am b'i pa jun chik k'otow chi'aj: ¿jas xb'an chech uwinaqirisaxik ta qle ral q'ij sib'alaj aninaq? Chojaterne'j are taq katajin kaqatzukuj jun uk'ulaxik uwach.
Dato curioso
Le nab'e jul wene junam e k'o wi ruk' le uch'umil chi uwach le Plutón rech le Q'ij. ¡Le ukab' kariqitajik kamul chech le unajal rech le nab'e!
Share:
